ภาพวาดผนังวัดพระศรีรัตนมหาธาตุ 'ท้าวจตุโลกบาล' สี่ผู้พิทักษ์สี่ทิศ

“ท้าวจตุโลกบาล” เป็นคำที่คุ้นหูสำหรับผู้ที่ชื่นชอบศิลปะและประวัติศาสตร์ของไทย ยิ่งไปกว่านั้น ใครจะไม่รู้จัก “ท้าวจตุโลกบาล” เมื่อได้เห็นรูปปั้นหรือภาพวาดอันสง่างามของพวกเขาที่ปรากฏอยู่ตามวัดวาอารามทั่วประเทศ นับเป็นตัวแทนความศักดิ์สิทธิ์และความแข็งแกร่ง ซึ่งผู้คนเคารพนับถือมานานหลายศตวรรษ

ในสมัยศรีวิชัย (Srivijaya) อันรุ่งเรืองซึ่งครอบคลุมดินแดนภาคใต้ของไทยตั้งแต่ราวศตวรรษที่ 7 ถึง 13 ภาพวาดผนังวัดพระศรีรัตนมหาธาตุ ซึ่งสร้างขึ้นในสมัยอยุธยาตอนต้น (14 -18 ช่วงศตวรรษที่ 15) ก็เป็นอีกหนึ่งตัวอย่างของความเชี่ยวชาญทางศิลปะของช่างฝีมือไทยในยุคหลัง

“ท้าวจตุโลกบาล” ที่ปรากฏบนผนังวัดพระศรีรัตนมหาธาตุ ถูกสร้างขึ้นโดยศิลปินผู้มีชื่อว่า วาทิต ซึ่งเป็นที่รู้จักกันดีในหมู่ช่างสมัยอยุธยาตอนต้น งานของเขามีเอกลักษณ์เฉพาะตัวด้วยการใช้สีสันที่สดใสและลวดลายที่ละเอียดอ่อน ผสมผสานกับสไตล์ของศิลปะเชียงแสน

งานศิลปะชิ้นนี้แสดงให้เห็นถึง “ท้าวจตุโลกบาล” สี่องค์ซึ่งเป็นเทพยดาผู้พิทักษ์ทั้งสี่ทิศ: ทะวันออก, ทะวันตก, เหนือ และใต้ แต่ละองค์ถืออาวุธประจำตัวและมีลักษณะที่โดดเด่น

ท้าวจตุโลกบาล	ทิศ	อาวุธ
ท้าวเวสสุวรรณ	ตะวันออก	ธนู
ท้าววิรุณ	ตะวันตก	หอก
ท้าวพระยามหาอานิล	เหนือ	ดาบ
ท้าวธตรฐ	ใต้	คทา

นอกจาก “ท้าวจตุโลกบาล” สี่องค์แล้ว ภาพวาดผนังวัดพระศรีรัตนมหาธาตุมักจะมีภาพประกอบอื่น ๆ อีกด้วย เช่น พญานาค, กินรี, และเทวดา ซึ่งช่วยเสริมสร้างความอลังการและความศักดิ์สิทธิ์ของงาน

การวิเคราะห์สัญลักษณ์ใน “ท้าวจตุโลกบาล”

ไม่เพียงแต่ความสวยงามของภาพวาดเท่านั้น แต่ยังซ่อนแฝงด้วยความหมายอันลึกซึ้งในตัวของ “ท้าวจตุโลกบาล” การปรากฏตัวของเทพยดาผู้พิทักษ์ทั้งสี่ทิศนี้แสดงถึงความเชื่อเรื่องการปกป้องและคุ้มครองที่สำคัญในสังคมไทยสมัยโบราณ

• ทิศตะวันออก ซึ่งเป็นทิศที่พระอาทิตย์ขึ้น แสดงถึงความเริ่มต้นใหม่, ความเจริญรุ่งเรือง และความอุดมสมบูรณ์

• ทิศตะวันตก เป็นทิศที่พระอาทิตย์ตก แสดงถึงการสิ้นสุด, การปล่อยวาง และการจากไป

• ทิศเหนือ เป็นทิศที่เชื่อว่าเป็นที่อยู่ของเทวดาและวิญญาณ

• ทิศใต้ เป็นทิศที่เกี่ยวข้องกับความมืด, ความลึกลับ และความร้อน

อาวุธที่ “ท้าวจตุโลกบาล” ถือก็มีนัยยะถึงอำนาจและบทบาทของพวกเขา:

• ธนูสำหรับการป้องกันจากศัตรู

• หอกสำหรับการต่อสู้

• ดาบสำหรับการตัดสิน

• คทาสำหรับการปกครอง

สถานะ “ท้าวจตุโลกบาล” ในศิลปะไทย

ภาพวาดผนังวัดพระศรีรัตนมหาธาตุแสดงให้เห็นถึงความสำคัญของ “ท้าวจตุโลกบาล” ในศาสนาพราหมณ์-ฮินดู และศาสนาพุทธในไทย

รูปลักษณ์ของ “ท้าวจตุโลกบาล” ที่ปรากฏในภาพวาด มักจะมีใบหน้าที่สง่างาม, ร่างกายที่แข็งแรงและอาวุธที่ประณีต การใช้สีสันที่สดใส และลวดลายอันซับซ้อน เป็นการแสดงถึงความศรัทธาและความเคารพที่มีต่อเทพยดาผู้พิทักษ์

“ท้าวจตุโลกบาล” ยังคงเป็นหนึ่งในสัญลักษณ์สำคัญของศิลปะไทย ที่สะท้อนถึงความเชื่อทางศาสนา ความศักดิ์สิทธิ์ และความอลังการของอารยธรรมไทย